Przebarwienia – jak się ich pozbyć i zapobiegać ich powstawaniu
Problem przebarwień dotyczy niemal każdej klientki, która odwiedza mój gabinet. Szczególnie po lecie wracacie do mnie z tym problemem. Niestety usuwanie przebarwień do najłatwiejszych nie należy. Trzeba być cierpliwym i systematycznym.
Istotna jest odpowiednia diagnoza oraz terapia, która powinna być dopasowana do rodzaju przebarwień. W wielu przypadkach należy łączyć różne metody terapeutyczne. Nie bez znaczenia jest również profilaktyka i prawidłowa pielęgnacja poza gabinetem. Niestety kiedy pytam was o profilaktykę, w odpowiedzi słyszę, że stosujecie jedynie krem z filtrem. Brawo dla was! Ochrona UV jest obligatoryjna w przypadku cery ze skłonnością do przebarwień. Jednak sam filtr chroni jedynie przed promieniowaniem, a nie usuwa przyczyny powstawania przebarwień. Stąd profilaktyka powinna obejmować również zabiegi oraz pielęgnację domową, której celem jest hamowanie procesów zachodzących wewnątrz skóry, które przyczyniają się do powstawania przebarwień.
Na czym polega proces melanogenezy?
Zacznę najpierw od wyjaśnienia (w możliwie najprostszy sposób) jaki jest mechanizm powstawania przebarwień. Za pigmentację skóry odpowiedzialna jest melanina, która powstaje podczas procesu melanogenezy. Zadaniem tego barwnika jest ochrona skóry przed działaniem promieniowania UV, a także wolnych rodników. Jak przebiega proces melanogenezy z chemicznego punktu widzenia?
- Prekursorem melaniny jest aminokwas tyrozyna, która w wyniku aktywności enzymu tyrozynazy jest przekształcana w DOPA (3,4-dihydroksyfenyloalaninę).
- W kolejnym etapie DOPA ulega utlenieniu do dopachinonu, a reakcja ta zachodzi również dzięki obecności wspomnianej już tyrozynazy.
- Dopachinon następnie ulega przekształceniu do melaniny.
Widać więc, że rola tyrozynazy w całym procesie melanogenezy jest kluczowa, a stosowanie jej inhibitorów wydaje się być złotym środkiem w terapii przebarwień.
Wytworzona melanina jest magazynowana w melanosomach, czyli ziarnistych organellach obecnych w wypustkach melanocytów.
Melanosomy są następnie transportowane do komórek naskórka, w których ulegają degradacji i uwalniają melaninę wskutek działania różnych czynników, głównie promieniowania UV.
W związku z tym całoroczna ochrona przeciwsłoneczna i stosowanie substancji hamujących śródnaskórkowy transport melaniny są niezwykle ważne w terapii przebarwień skóry.
Od czego zależy głębokość przebarwień?
Pomimo tego, że melanogeneza zachodzi w naskórku, przebarwienia mają charakter nie tylko naskórkowy, ale także naskórkowo-skórny i skórny.
Wynika to z faktu, że w skórze właściwej znajdują się melanofory. Są to fibroblasty (komórki skóry właściwej odpowiedzialne za produkcję m.in. kolagenu i elastyny) wypełnione melaniną na drodze endocytozy (przenikania) ziaren melaninowych do komórek skóry właściwej.
W zależności od lokalizacji przebarwień można podzielić je na:
- naskórkowe,
- skórne,
- mieszane (naskórkowo-skórne).
W zależności od czynników, które wywołują przebarwienia.
Najczęściej mamy do czynienia z PIH oraz ostudą.
- PIH (ang. postinflammatory hiperpigmentation)
PIH, czyli przebarwienie pozapalne to nadmierna pigmentacja, będąca najczęściej następstwem różnych chorób zapalnych skóry. Jest ona spowodowana zwiększoną produkcją i/lub odkładaniem się melaniny w naskórku lub skórze właściwej. PIH występujące w naskórku mają zwykle różne odcienie brązu, podczas gdy te obecne w skórze właściwej cechują się niebiesko-szarą barwą.
- Ostuda (inaczej melzama lub chloasma)
Ostuda to hiperpigmentacja o przewlekłym i nawrotowym przebiegu. Wśród najczęstszych przyczyn jej występowania wymienia się ciążę, zaburzenia hormonalne, choroby tarczycy, nadnerczy i wątroby, a także środki antykoncepcyjne i niektóre leki/zioła o działaniu fotouczulającym. W melazmie obserwuje się zwiększoną liczbę i aktywność melanocytów, a także nagromadzenie melanosomów w komórkach naskórka. Melazma ma zwykle charakter naskórkowy, choć u niektórych osób zmianami dotknięta jest także skóra właściwa.
Jak działają substancje rozjaśniające przebarwienia?
Środki depigmentujące wykazują bardzo różnorodne mechanizmy działania.
- Jednym z nich jest blokowanie aktywności tyrozynazy, niezbędnej w produkcji melaniny. Taki mechanizm działania wykazują: hydrochinon, kwas azelainowy, kwas kojowy, arbutyna i niektóre ekstrakty z lukrecji. Proces utleniania tyrozyny do melaniny jest także hamowany w pewnym stopniu przez witaminę C i jej pochodne, znane ze swoich antyoksydacyjnych właściwości.
- Inny schemat działania polega na ograniczeniu transportu melanosomów z melanocytów do komórek naskórka (retinoidy, niacynamid) oraz modyfikowaniu rozmieszczenia melanosomów w keratynocytach (retinoidy).
- Od lat niezastąpionymi substancjami w terapii przebarwień skóry są te o działaniu złuszczającym (np. alfa-hydroksywasy)
Kwas traneksamowy to syntetyczna pochodna lizyny, która od wielu lat jest stosowana w medycynie i farmacji jako lek przeciwkrwotoczny. Od pewnego czasu substancja ta jest z powodzeniem stosowana w terapii przebarwień, także tych o charakterze melazmy, ze względu na właściwości hamowania aktywności plazmin w keratynocytach, co ma bezpośredni wpływ na redukcję melanogenezy.
Retinoidy
W terapii hiperpigmentacji stosuje się także retinoidy. Związki te, aplikowane na skórę przenikają do naskórka, w mniejszej ilości do skóry właściwej. Mają zdolność do aktywacji receptorów retinoidowych obecnych na jądrach komórkowych, dzięki czemu wpływają na transkrypcję genów. Retinoidy powodują rozpraszanie skupisk nagromadzonej melaniny i redukują jej transport do wyższych warstw naskórka. Nie wpływają zatem na proces syntezy barwnika skóry, ale poprawiają wygląd skóry z przebarwieniami. To tylko jedna z niewątpliwych zalet działania retinoidów.
- Należy jednak podkreślić, że ich wprowadzanie do rutyny pielęgnacyjnej powinno odbywać się stopniowo i rozważnie. Warto zaczynać od niższych stężeń i mniejszej częstotliwości stosowania, obserwując jednocześnie reakcję i tolerancję skóry.
- W przypadku skór cienkich, wrażliwych lub z dysfunkcją bariery lipidowej należy stosować tzw. terapię SCT (ang. short contact therapy), polegającą na krótkotrwałej aplikacji produktu, a następnie jego zmyciu z powierzchni skóry.
- Drugą metodą jest tzw. „metoda kanapkowa”, czyli nakładanie produktu z retinolem na wcześniej zaaplikowany produkt nawilżający czy regenerujący. Ma to na celu stworzenie dodatkowej warstwy limitującej przenikanie retinoidów do warstwy rogowej naskórka.
- Warto zwrócić uwagę na formę substancji aktywnej. Retinal (aldehyd retinowy) oraz retinoinian retinylu cechują się większą aktywnością w porównaniu z retinolem.
Kwas azelainowy
Kwas azelainowy to jeden z popularniejszych związków stosowanych w terapii hiperpigmentacji skóry. Modyfikuje on aktywność enzymatyczną tyrozynazy, blokując tym samym proces melanogenezy.
Ponadto, kwas azelainowy redukuje aktywność 5-alfa-reduktazy, która katalizuje reakcję przemiany testosteronu w dihydroksytestosteron (DHT). W związku z tym AZA jest stosowany z powodzeniem w terapii skór ze zmianami zapalnymi na tle hiperandrogenicznym oraz przebarwieniami typu PIH.
Witamina C
Zwana inaczej kwasem L-askorbinowym, witamina C to substancja dobrze rozpuszczalna w wodzie, która jest bardzo popularnym (a zarazem skutecznym) antyoksydantem redukującym przebarwienia skórne.
- Kwas L-askorbinowy jest polecany dla skór normalnych i mieszanych.
- W przypadku skór wrażliwych zaleca się stosowanie pochodnych (m.in. palmitynian askorbylu, tetraizopalmitynian askorbylu, glukozyd askorbylu, sól magnezowa fosforanu askorbylu-MAP, 3-O etylowy kwas askorbinowy).
Niacynamid
Amid kwasu nikotynowego (nikotynamid, niacynamid) razem z niacyną tworzą kompleks witaminy B3 (zwanej także PP).
- Mechanizm działania niacynamidu w terapii przebarwień polega na hamowaniu transportu melaniny z melanocytów do sąsiadujących keratynocytów i wyższych warstw naskórka.
- Substancja ta przyspiesza także gojenie się zmian zapalnych i redukuje podrażnienie skóry, dlatego przynosi dobre rezultaty terapeutyczne w przypadku skór trądzikowych.
Bakuchiol
Bakuchiol nazywany jest roślinnym retinolem, chociaż należy do związków z grupy terpenów. Wykazuje on działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe, dlatego jest zalecany w pielęgnacji skór problematycznych.
- Badania wskazują na jego zdolność do inhibicji 5-α-reduktazy, a więc związek ten może redukować powstawanie DHT w obrębie aparatu włosowo-łojowego.
- Bakuchiol działa także jako inhibitor tyrozynazy, dlatego przynosi zadowalające rezultaty w terapii przebarwień.
- Wyniki przeprowadzonych testów wskazują na ponad 10-krotnie większą aktywność depigmentacyjną bakuchiolu w porównaniu z arbutyną
Fotoprotekcja
Należy pamiętać, że niezależnie od stosowanej pielęgnacji, pogody czy pory roku, fotoprotekcja to podstawa.
- Promieniowanie UV (zwłaszcza UVA) to jedna z głównych przyczyn zewnątrzpochodnego starzenia się skóry.
- Promieniowanie UV ma także kluczowy wpływ na wzmożoną syntezę melaniny (to naturalna reakcja obronna organizmu) oraz uwalnianie melaniny z melanosomów.